W październikowym numerze „Panoramy Polskiej” – tygodnika kulturalnego wydawanego w kanadyjskim Edmonton – ukazał się przedruk artykułu Bernarda Szczecha pt. „Z dziejów ruchu śpiewaczego na Górnym Śląsku”, pochodzący z nr. 9/2015 miesięcznika „Szlaki”. W tekście znajduje się akapit poświęcony historycznemu Towarzystwu Śpiewu” Lutnia” z Lubszy.
Najstarsze sprawdzone i znane informacje o działalności polskiego chóru na Górnym Śląsku pochodzą z lat Wiosny Ludów. Wtedy to w roku 1849, pobyt ks. kardynała Melchiora Diepenbrocka w ówczesnych Niemieckich Piekarach, swoim występem uświetnił chór mieszany, który zaprezentował dostojnemu gościowi zestaw polskich pieśni. Później, polski śpiew zbiorowy pielęgnowały pierwsze polskie stowarzyszenia społeczne i oświatowe, „kasyna” i „kółka towarzyskie” a w końcu stulecia „Alojzjanie” i „Sokół”. W celu zjednoczenia wszystkich działających na Górnym Śląsku chórów, na spotkaniu w Bytomiu przedstawicieli kół śpiewaczych, 18 kwietnia 1910 r. założono Związek Śląskich Kół Śpiewaczych. Pierwszy zjazd istniejących chórów odbył się w niedzielę 8 października 1911 r. na Zadolu pod Ligotą, który zgrupował 14 zespołów z Bogucic, Bytomia, Chropaczowa, Frydenshuty (Nowy Bytom), Józefowca, Królewskiej Huty, Mikołowa, Niemieckich Piekar, Nowej Wsi, Rokitnicy, Rudy, Roździenia, Tychów oraz z Załęża. Uroczystości rozpoczęto o godz. 11 mszą u Franciszkanów w Panewnikach, zaś o godz. 3:00 po południu rozpoczął się koncert. Całość zakończyło wystąpienie prezesa Michała Wolskiego oraz wspólny śpiew: „Długo Śląsk nasz ukochany”. Kolejny zjazd 16 maja 1912 r., który zgromadził 22 chóry (850 śpiewaków) i mimo złej pogody około 4.000 słuchaczy, połączono już z zawodami. Zwyciężyła (mimo niezadowolenia i protestów) „Lutnia” z Królewskiej Huty. Następny, III Zjazd (26 chórów) odbyłsię1 września tegoż roku, a kolejny, IV Zjazd, 8 czerwca 1913 r. Zgromadził on 38 chórów oraz 12 – 15 tysięcy publiczności. W międzyczasie w kwietniu 1913 r. na zebraniu delegatów 37 towarzystw śpiewaczych uchwalono dokonać podziału Związku na cztery okręgi: bytomski (Bytom, Tarnowskie Góry – 16 towarzystw śpiewaczych), katowicko-pszczyński (15 towarzystw), gliwicko-zabrzański (7 towarzystw) i raciborsko-rybnicki (9 towarzystw).
Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał działalność Związku. Pracę z powodu zakazu działalności przerwano, zaś wielu członków chórów zmobilizowano do armii cesarskiej, skąd nie wszystkim, po czterech latach walk na wojennych frontach, dane było powrócić do domów. Przegrana armii cesarskich w wojnie doprowadziła na Górnym Śląsku do wzrostu postaw narodowych i odrodzenia życia kulturalnego. Niedługo później nastał okres powstań i górnośląskiego plebiscytu. Jak przysłowiowe grzyby po deszczu powstawały polskie organizacje kulturalne, szczególnie Towarzystwa Śpiewu. Prowadziły one nie tylko działalność śpiewaczą, lecz również teatralną i rozrywkową (zabawy ludowe), przyczyniając się do szeroko pojętej integracji społeczeństwa.
Przykładem niech będzie Towarzystwo Śpiewu „Lutnia” w Lubszy (na zdj. w Ogrodzieńcu, 1929 r., arch. B. Szczech), niewielkiej miejscowości w powiecie lublinieckim, które założono w 1918 r. Początkowo działało ono, jako chór przy kościele św. Jakuba Starszego, a w 1920 r. po wstąpieniu do Związku Śląskich Towarzystw Śpiewaczych, liczyło 52 członków (co dwudziesty mieszkaniec wioski). W ciągu tylko 1920 r. zorganizowano walne zebranie, 4 wykłady i odczyty, cotygodniowo 1 lekcję, 8 występów publicznych, dwie zabawy oraz jedno amatorskie przedstawienie teatralne. Dochód z imprez wyniósł aż 519 i pół marki. Po latach, w rocznicowych uroczystościach 31 stycznia 1932 r. (12 lat istnienia) w święcie uczestniczyła orkiestra 3 Pułku Ułanów z Tarnowskich Gór oraz chóry z Babienicy, Kamieńskich Młynów oraz Woźnik, przyczyniając się do uświetnienia jubileuszu.
Wcześniej, w 1920 r. dokonano nowego podziału Związku na okręgi śpiewacze: Bytom, Katowice, Mikołów, Rybnik, Pszczyna, Wodzisław, Żory, Racibórz, Gliwice, Zabrze, Strzelce, Opole, Przyszowice, Nowa Wieś, Mikulczyce oraz Ujazd, do których w przyszłości miały dołączyć jeszcze dalsze okręgi: lubliniecki, oleski i kluczborski. Niedługo później zapadła decyzja o podziale Górnego Śląska (20.10.1921). Akt ten wymusił podział Związku, który nastąpił 27 listopada tegoż roku. Utworzono wtedy dwa samodzielne Zarządy z siedzibami w Bytomiu dla niemieckiej części Górnego Śląska oraz w Katowicach dla późniejszego autonomicznego województwa śląskiego. Z chwilą podziału, po niemieckiej stronie granicy, polskie śpiewactwo zaczęło zanikać. Złoty natomiast okres działalności nastał w województwie śląskim, który przerwał wybuch drugiej wojny. W wielu przypadkach zniszczona została wtedy na trwałe bogata w dokonania działalność górnośląskiego śpiewactwa.
Bernard Szczech